Schoenmaker blijf bij uw naam

What’s in a name? Als een roos naar stront had geroken, hadden we ze vast nog steeds roos genoemd en had rozengeur een heel andere betekenis gekregen. Zouden rozengeur en maneschijn dan nog steeds onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn? Zouden we onze geliefde nog steeds rozen schenken voor Valentijn? Waarschijnlijk hadden we de geur van stront dan gewoon meer geapprecieerd en was Dior zelfs met een strontparfum op de markt gekomen. Taal is arbitrair maar gezien de huidige, intussen vaste linguïstische conventies en connotaties die verbonden zijn met het woord stront, schatten we de welriekendheid en het succes van een dergelijk parfum niet al te hoog in. Maar de dingen heten nu eenmaal zoals ze heten. Ik heb begrip voor het veranderen van eigennamen wanneer men daar een probleem mee heeft. Het is tenslotte een label dat een persoon zijn ganse leven meedraagt en dat hij hoegenaamd niet zelf kiest, maar ik erger me soms aan de manier waarop vaak wispelturig met simpele substantieven wordt gejongleerd of eigennamen die geen betrekking hebben op personen. Waarom veranderen dingen de dag van vandaag continu van naam?
Nadat de naam van de studierichting 'menswetenschappen' gewijzigd werd in het meer prestigieus klinkende 'humane wetenschappen', wat exact hetzelfde betekent, geraakte ze daarom nog niet af van haar onterechte reputatie een 'vuilnisbakrichting' te zijn voor leerlingen die problemen hebben met wiskunde, een meer praktische richting willen inslaan die zich nog net niet op TSO-niveau bevindt of die geen idee hebben wat ze met hun toekomst willen aanvangen. Wat heeft het dan voor zin om een naam te veranderen?

Waarom moet Calgon ineens Finish heten? Wat heeft Finish nu nog met kalkaanslag te maken? Verandert de visie van Vlaams Blok plots als de partij Vlaams Belang heet? Ik denk dat de visie van de partijleden niet gauw zal veranderen, al verzinnen ze nog tien nieuwe benamingen: Vlaams Beleg, Vlaams Belet, Vlaams Ballet, Vlaams Boulet, Vlaams Barak, Vlaams Beleid,… Het zijn slechts schuilnamen voor dezelfde inhoud. Naamsverandering mag dan wel de aandacht trekken, het maakt fans, gebruikers of aanhangers onzeker, alsof met de naam ook de essentie van het product is veranderd. Nadat een aantal parkbezoekers uren ondersteboven bleven hangen in de attractie Sirocco in Walibi, werd het tuig herdoopt tot de Turbine. Na een groot onderhoud, een nieuw decor, een nieuw likje verf werd de attractie opnieuw geopend. Elke parkbezoeker met een beetje logica heeft die make-over niet nodig. Als het kalf verdronken is, dempt men de put dus een attractie is op zijn veiligst kort nadat er iets mee is misgelopen. Toch moest een andere naam een aantal onzekere bezoekers over de streep trekken. Maar in essentie is het nog steeds dezelfde attractie. De naam van het park is trouwens ook al een aantal keer gewijzigd. Walibi, Six Flags Belgium, terug Walibi. Veel mensen spreken nu nog steeds van Six Flags, wat je hen niet kwalijk kan nemen. Net als ze aan de nieuwe naam gewend zijn, wordt de oude parknaam terug geroepen. Het gebeurt trouwens wel meer dat er wordt teruggekomen op een oude naam. Iets gelijkaardigs overkwam een familie ontbijtgranen. Binnen de Kellogg’s stam had men de Choco Pops familie, erg verwant met de familie Rice Krispies met dat verschil dat de Choco Pops omhuld waren met een laagje chocolade. Dus om het de consument zogenaamd gemakkelijker te maken (of was het een initiatief uit antiracistische overwegingen?) veranderde men de naam dan maar in Choco Krispies. Natuurlijk werkte dat niet. Uiteindelijk werd het Coco Pops, naar de Engelse Coco Puffs wellicht en naar de mascotte van het pak: de aap Coco (die volgens mij vroeger ook Choco heette, of was dat de aap van de Miekes?), maar je hoort mensen nog steeds spreken van Choco Pops. En hoeveel mensen spreken nog altijd over Tv1? Is Eén als naam nu zoveel beter, geeft dat de zender echt zoveel meer cachet? Als het erop aan komt, houden mensen niet zo van verandering.

Zo is dat ook met de generiek van televisieprogramma’s. De ‘generiekmuziek’ is van een niet te onderschatten waarde bij televisieprogramma’s. Die kondigt namelijk het begin van het programma aan. Een trouwe kijker herkent het deuntje vanuit de keuken en laat alles vallen voor zijn favoriete serie of soap. Maar vroeg of laat krijgen de makers de onbedwingbare drang om dat deuntje te veranderen. Zo werd de herkenbare instrumentale melodie van Wittekerke ooit vervangen door een of andere onbestemde popsong van Peter van Laet, die opvallend tekstueel op maat van de serie leek te zijn gemaakt maar volgens mij althans geen enkele meerwaarde had. Het moet rond die periode geweest zijn dat ik ben gestopt met kijken. De generiek draagt zoveel bij tot het imago van een televisieprogramma en er moet dan ook voldoende over zijn nagedacht. Men mag er niet van uit gaan dat, wanneer het deuntje nog niet helemaal op punt is, het altijd later nog vervangen kan worden. Het is mogelijk om het van de eerste keer goed te doen. Zo werd ik ook fan van de begingeneriek van Westenwind, uiteraard ook instrumentaal. Popnummers werken zelden voor mij. De enige generiek die ooit terecht is aangepast is die van Familie. Een van mijn huisgenoten volgt het programma nog steeds en ik was maar al te blij wanneer het eerste nummer eindelijk werd afgevoerd. Dat nummer klonk alsof een vals gestemde zangeres een poging deed om te jodelen terwijl ze uitschoof: fa-miii-liiie. Ik geloof dat het Jacky Lafon was die het zong maar ik durf het niet met zekerheid te zeggen. Tot overmaat van ramp werd dit nummer vervangen door exact hetzelfde nummer dat was ingezongen door iemand anders. Maar ook de nieuwe zangeres ging de dialoog aan met zichzelf in een soort schizofreen Nederlands: “Een beste vriend zou beter wezen. Dat is niet waar. Geef mij toch maar: familie.” Achteraf is het opnieuw vervangen, door een ander nummer en tegenwoordig klinkt er weer wat anders uit het televisietoestel. Qua tekst is het al even schizofreen: "Bij elke nieuwe dag zie ik opnieuw jouw lach. Soms ook niet, dan voel ik verdriet." Ze zijn bij studio A kennelijk fan van interne tegenspraak. Het is een minder grote auditieve marteling maar het blijft uiteindelijk ook minder hangen. Bijgevolg zijn een aantal (vooral oudere) kijkers afgehaakt omdat ze hun soap te vaak hebben gemist. Doordat hun vertrouwde lied niet langer het begin van het programma aankondigde, bleven ze vlijtig in de keuken achter hun kookpotten staan. Ik hoop dat de kijkcijfers nu zo zullen dalen dat ze het programma wel zullen moeten afvoeren. Ik weet dat Familie snel ingeblikt is, lage productiekosten heeft en relatief veel kijkcijfers in verhouding. Maar het lijkt wel alsof het al op de buis is van voor de dinosauriërs waren uitgestorven. Vaarwel Anna, Rita en Jan. Geef ze een daverend applaus en de prijs voor ‘snelst haaruitval bevorderende personages’ en laat maar vallen dat doek. Tijd voor nieuwe personages. Op dat vlak steun ik het uitzenden van telenovelles. Alleen haalt de drang om zo’n programma een heel jaar uit te zenden de kwaliteit enorm onderuit door de verhaallijn nodeloos uit te rekken. Zo’n telenovelle is ideaal om te spreiden over een half jaar. Maar net als die eeuwige generiekvernieuwing begint mijn tekst te ontsporen.

Mijn conclusie: mensen hebben herkenning nodig. Ze willen hun vertrouwde cornflakes kopen, het herkenbare en vertrouwde deuntje van hun favoriete soap horen, terugkeren naar hun bekende pretparkattractie, hun gebruikelijke wasproduct en stemmen vaak uit traditie voor de partij waarop hun voorouders stemden. Of die partij nu SPA of SP heet, dat maakt hen geen schele vink uit. Dat verandert toch de programmapunten niet. Waarom veranderen popsterren zeven keer hun groepsnaam? Waarom is algemeen Nederlands nu plots niet meer beschaafd? Hoe vaak je een naam ook verandert, de essentie blijft. Dat geldt ook voor de connotatieve overgang van neutrale woorden naar dysfemismen die op hun beurt moeten vervangen worden door eufemismen. Heeft een gehandicapte plots een minder groot probleem omdat hij mindervalide wordt genoemd? En weegt een volslanke dame plots tientallen kilo’s minder dan een dikke vrouw? Een schoenmaker die zich plots een wandelwaren deskundige gaat noemen, blijft in essentie hetzelfde beroep beoefenen. En een sanitair verantwoordelijke en een wc-madam houden uiteindelijk dezelfde wc-borstel vast. Of ik dit stuk tekst nu een column noem, een standpuntstortbad of woordenbraaksel. Het punt is dat ik mij uitdruk op papier en dat mij dat enorm veel voldoening geeft.